Bóle głowy u dzieci

Pytania, na które czytelnik znajdzie odpowiedź w tekście:

• Co jest przyczyną bólów głowy u dzieci?
• Jak mogę pomóc dziecku z bólem głowy w domu?
• Kiedy powinniśmy pilnie udać się do lekarza z powodu bólu głowy?
• Czy małe dziecko może mieć migrenę?
• Czy niezjadanie śniadania przez dziecko może powodować ból głowy?
• Czy ból głowy zagraża mojemu dziecku? Czy to może być guz mózgu?

Wstęp:

Dzieci dość często zgłaszają ból głowy, wzbudzając tym duży niepokój zarówno lekarzy jak i rodziców. Przeważnie bóle głowy nie stanowią zagrożenia dla życia dzieci, ale nie należy ich bagatelizować.

Rodzice gdy przyprowadzają dziecko do pediatry oczekują odpowiedzi na trzy pytania: Co jest przyczyną bólu? Jak uśmierzyć ból? Czy jego przyczyną nie jest może stan zagrażający życiu? (a konkretnie: Czy to guz mózgu?).

Definicje:

Najczęściej ból głowy u dzieci ma charakter pierwotny (samoistny) i nie można zidentyfikować choroby, która jest jego przyczyną. Do tej grupy chorób zaliczamy: migrenę, ból głowy typu napięciowego i przewlekły codzienny ból głowy. Zdecydowanie rzadziej ból głowy jest objawem wtórnym związanym z procesem chorobowym zlokalizowanym w obrębie głowy (oczy, uszy, zęby, staw skroniowo-żuchwowy) lub z chorobą ogólną (choroby przebiegające z gorączką, nadciśnieniem, choroby neurologiczne).

Ból głowy może wystąpić w każdym wieku. Głowa może boleć nawet niemowlęta, które stają się wówczas niespokojne i wrażliwe na bodźce zewnętrzne, blade i apatyczne, czasem przykładają rączki do głowy.

Ból głowy może wystąpić w każdym wieku. Głowa może boleć nawet niemowlęta, które stają się wówczas niespokojne i wrażliwe na bodźce zewnętrzne, blade i apatyczne, czasem przykładają rączki do głowy. Dziecko w wieku przedszkolnym często bólem głowy określa inne dolegliwości lub po prostu zgłasza w ten sposób swoje niezadowolenie. Dziecko, które boli głowa, jest blade, apatyczne, płaczliwe, często trzyma rączki nad bolącym miejscem lub przeciwnie - jest bardziej pobudzone, drażliwe i krzykliwe. 

Obraz kliniczny oraz najczęstsze  przyczyny bólów głowy u dzieci:

• Bóle głowy towarzyszące infekcji, często przebiegające z gorączką, mogą być zwiastunem rozpoczynającej się infekcji wirusowej: zwykłego przeziębienia, grypy, trzydniówki, ospy wietrznej czy nieżytu żołądkowo-jelitowego. Mogą towarzyszyć również infekcji bakteryjnej takiej jak: zapalenie górnych dróg oddechowych, angina, czy zapalenie płuc. 
  
  W przypadku gdy gorączka jest bardzo wysoka, nie ustępuje po podaniu leków p/gorączkowych i towarzyszą jej objawy takie jak: nagły silny ból głowy, sztywność karku i wymioty należy bezwzględnie i szybko skontaktować się z lekarzem. Może być to objaw zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W pozostałych przypadkach pomocne może być doraźne podanie leku przeciwbólowego (np. Ibuprofen lub Paracetamol) i konsultacja pediatryczna w zależności od stanu ogólnego dziecka.
• Migrenowe bóle głowy mogą pojawić się u dzieci powyżej 4 roku życia i dotyczą ok. 4-28% populacji dziecięcej. Ból odczuwany przez dziecko jest ostry, pulsujący i może trwać ponad 2 godziny. Towarzyszyć mu mogą nudności, wymioty, światłowstręt, nadwrażliwość na dźwięki, na zapachy. Najczęściej dolegliwości umiejscowione są z jednej strony głowy, ale u dzieci bóle migrenowe bardzo często są obustronne, zlokalizowane w okolicy czołowej lub skroniowej. Dziecko kładzie się w zaciemnionym pokoju, wycisza muzykę, nakrywa głowę rękoma, może odczuwać drętwienie, mrowienie lub zmiany temperatury skóry, ból brzucha oraz może mieć uczucie pustki w głowie. 
  
  Należy skontaktować się z lekarzem pediatrą lub lekarzem rodzinnym i postępować wg jego zaleceń. Przy napadzie bólu zapewnić dziecku spokój, wyciszyć muzykę, położyć w zaciemnionym pokoju, a jeśli ból nie narasta podać lek przeciwbólowy (np. Ibuprofen lub paracetamol).
• Napięciowe bóle głowy mają łagodne lub średnie nasilenie. Ból głowy jest jednostajny, czasem opasujący głowę, nie nasila się w trakcie wysiłku. Może utrzymywać się różnie długo, kilka godzin, a nawet cały dzień. Dziecko zazwyczaj nie przerywa wykonywania swoich czynności. 
  
  Należy skontaktować  się z lekarzem pediatrą lub lekarzem rodzinnym i postępować według jego zaleceń. Jeśli ból nawraca co jakiś czas i nie ma charakteru narastającego można podać lek przeciwbólowy (np. Ibuprofen lub paracetamol).
• Bóle głowy związane ze stresem są częstą przyczyną bólu głowy u dzieci. Ból umiejscowiony jest zwykle w okolicy czoła, potylicy i skroni. Pojawia się na zakończenie dnia lub przed trudną sytuacją dla dziecka (klasówka, rozstanie z rodzicem). Stres może wynikać z sytuacji istniejącej w domu (kłótnie między rodzicami, pojawienie się rodzeństwa) czy grupie przedszkolnej (koledzy z grupy przedszkolnej nie chcą się z nim bawić). 
  
  Należy skontaktować się z lekarzem pediatrą lub lekarzem rodzinnym i postępować według jego zaleceń. Warto zwrócić szczególną uwagę na kontakty emocjonalne dziecka, a w razie utrzymywania się dolegliwości bólowych warto skontaktować się z psychologiem dziecięcym.
• Bóle głowy związane z niehigienicznym trybem życia i nieregularnym odżywianiem. Przemęczenie, nieregularny sen, zbyt duża ilość czasu spędzana przed telewizorem, komputerem, długotrwałe wpatrywanie się w migoczące obrazy, za długie przebywanie na słońcu bez odpowiedniej ochrony jak również hipoglikemia (obniżenie stężenia glukozy we krwi) wynikająca ze zbyt małej ilości jedzenia i nieregularnych posiłków często powoduje bóle głowy u dzieci.
  
  Należy skontaktować się z lekarzem pediatrą lub lekarzem rodzinnym i postępować według jego zaleceń. Ważne jest zapewnienie dziecku urozmaiconej diety i regularnych posiłków (bardzo ważne śniadanie!), dbanie o regularny sen dziecka, spędzanie czasu na świeżym powietrzu, ograniczanie czasu spędzanego przed telewizorem oraz ochrona głowy w czasie nadmiernego nasłonecznienia.
• Bóle związane z zaburzeniami okulistycznymi (wada wzroku lub jaskra). Bóle głowy pojawiają się systematycznie po południu bądź wieczorem. Należy skontaktować się z okulistą.
   
• Bóle głowy związane z zapaleniem zatok lub zapaleniem ucha środkowego. Bóle związane z zapaleniem zatok nasilają się przy pochylaniu. Ból umiejscowiony jest w okolicy nasady nosa lub czoła z towarzyszącym mu obrzękiem śluzówki, wydzieliną z nosa i uczuciem blokady nosa. Ból głowy związany ze stanem zapalnym ucha jest silny, dziecko jest rozdrażnione i płaczliwe, często ciągnie się za ucho. Przy nawracaniu stanów zapalnych zatok i ucha środkowego należy skontaktować się z laryngologiem.
• Pourazowe bóle głowy. Jeśli dolegliwości pojawiają się bezpośrednio po urazie mogą być spowodowane obrzękiem mózgu, krwawieniem śródczaszkowym lub pęknięciem kości czaszki. Natomiast jeśli dolegliwości bólowe pojawią się w ciągu doby po urazie z towarzyszącą sennością, nudnościami, wymiotami i zaburzeniami równowagi, mogą świadczyć o wstrząśnieniu mózgu. Należy w takim przypadku niezwłocznie udać się do szpitala.
• Bóle głowy związane z chorobami neurologicznymi. Rzadko ból głowy jest objawem choroby neurologicznej (guz mózgu, wodogłowie, łagodne nadciśnienie wewnątrzczaszkowe, krwawienie podpajęczynówkowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), należy natomiast bezwzględnie brać pod uwagę możliwość jej wystąpienia. Jeżeli gorączkujące dziecko ma sztywność karku, wymioty oraz zaburzenia świadomości podejrzewamy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. 
  
  Gwałtowny początek bólu w trakcie wysiłku fizycznego może sugerować pęknięcie tętniaka i krwotok podpajęczynówkowy. Objawy związane z nowotworem mózgu lub rzekomym guzem mózgu (nadciśnienie wewnątrzczaszkowe) zwykle rozwijają się w ciągu kilku tygodni, rzadko przez ponad 3-4 miesiące. Ból ma charakter stale nasilający się, występuje wcześnie rano lub budzi dziecko ze snu z towarzyszącymi wymiotami. Prawie zawsze występują odchylenia w badaniu neurologicznym.

Objawy alarmujące bólu głowy, sugerujące poważną chorobę neurologiczną to:

• wiek do 3 lat;
• występowanie bólu wcześnie rano lub budzenie się z bólem głowy albo z wymiotami;
• nasilenie bólu głowy w trakcie wysiłku fizycznego;
• nagły początek bólu głowy;
• ból głowy stopniowo ale stale narastający;
• ból głowy z towarzyszącymi zmianami skórnymi lub odbarwieniami na skórze, zaburzenia świadomości, zaburzenia równowagi.
  
  Należy w takich przypadkach pilnie skontaktować się z lekarzem. Być może potrzebne będzie wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.

1. Bóle głowy związane ze spożywaniem leków. Bóle głowy mogą być objawem ubocznym wielu leków takich jak: leki hormonalne, leki przeciwhistaminowe, leki rozszerzające oskrzela, lub wynikać z nadużywania albo przedawkowania (kwas acetylosalicylowy, paracetamol, ibuprofen).

Kiedy i gdzie szukać pomocy lekarskiej?

Bóle głowy u dzieci są diagnozowane i leczone przez lekarzy pediatrów, lekarzy rodzinnych i neurologów dziecięcych, a w zależności od wskazań dziecko może zostać skierowane do innych specjalistów takich jak: laryngolog (zapalenie zatok), okulista (problemy z ostrością wzroku), stomatolog (zęby, staw skroniowo- żuchwowy), gastrolog, alergolog, pedagog, psycholog (problemy w szkole). Leczenie przewlekle ustala neurolog dziecięcy. 

Warto przygotować się do wizyty lekarskiej i odpowiedzieć sobie w domu na kilka ważnych pytań, ponieważ dobrze zebrany wywiad pozwala na szybsze postawienie diagnozy.

• Jak często występuje ból głowy?
• Ile trwa jeden epizod bólowy?
• Czy ból pojawia się w konkretnym czasie?
• Co łagodzi lub nasila ból głowy?
• Jakie inne leki zażywa dziecko?
• Czy dziecko obserwuje objawy ostrzegawcze lub potrafi przewidzieć kiedy go zacznie boleć głowa?
• Czy objawom bólowym głowy towarzyszą inne objawy np.: nudności, wymioty, zawroty głowy, drętwienie, osłabienie?
• Co robi dziecko, gdy zaczyna je boleć głowa? Czy przerywa wykonywane w tym czasie czynności?
• Czy u innych członków rodziny występuje ból głowy?

Co można zrobić w warunkach domowych?

Jeżeli stwierdzamy ból głowy i nie towarzyszą mu inne niepokojące objawy, możemy:

• zrobić chłodny okład na głowę (zimno spowoduje obkurczenie naczyń krwionośnych),  ograniczyć liczbę bodźców i umożliwić dziecku położenie się w dogodnej pozycji;
• podać dziecku środek przeciwbólowy (np. Ibuprofen lub paracetamol);
• zapewnić dziecku spokój i odpoczynek.

Jeżeli oprócz bólu występują inne dolegliwości (wymioty, sztywność karku, zaburzenia świadomości, wysoka gorączka nie reagująca na podanie leków przeciwgorączkowych) należy pilnie skonsultować się z lekarzem.

Czego nie wolno robić:

• nie wolno leczyć dziecka w domu jeśli bólowi głowy towarzyszą wymioty, zaburzenia świadomości, zaburzenia równowagi, a ból wystąpił nagle i ma charakter narastający;
• nie wolno podawać małym dzieciom salicylanów ponieważ grozi to uszkodzeniem wątroby. Lekami z wyboru są ibuprofen lub paracetamol;
• nie wolno niedowierzać małym dzieciom, gdyż nawet niemowlęta mogą prezentować objawy bólowe głowy;
• jeśli bóle głowy pojawiają się zawsze przed klasówką lub przed innym trudnym wyzwaniem, nie wolno dać się dziecku szantażować.

— Dr n. med. Katarzyna Bąk-Drabik

Do góry