Ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci

Pytania, na które czytelnik znajdzie odpowiedź w tekście:

• Co jest przyczyną bólu ucha u mojego dziecka?
• Dlaczego moje dziecko tak często choruje na zapalenie uszu?
• Czy w każdym przypadku bólu ucha powinnam się udać do laryngologa?
• Czy niepodanie antybiotyku mojemu dziecku nie jest dla niego groźne?
• Czy takie niedrogie i podstawowe antybiotyki jak amoksycylina są skuteczne?
• Jak długo leczyć OZUŚ u mojego dziecka? 

Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) jest jedną z najczęstszych chorób infekcyjnych u dzieci, zwłaszcza najmłodszych i najczęstszą przyczyną przepisywania antybiotyków w tej grupie chorych. 

Ok. 65% dzieci do 2. r. ż. przebywa jeden epizod zapalenia ucha środkowego, a około 30% zapada na nie więcej niż trzy razy.

Do czynników predysponujących do występowania zapalenia ucha u dzieci należą: łatwe rozprzestrzenianie się zakażenia z nosa i gardła przez trąbkę słuchową, która jest krótka i szeroka, ze stale otwartym ujściem gardłowym oraz niedojrzałość układu odpornościowego u dziecka.

Dodatkowymi czynnikami mogą ponadto być: uczęszczanie do żłobka lub przedszkola, przerost migdałków, sztuczne karmienie, palenie papierosów w otoczeniu dziecka, alergia, nieprawidłowa budowa podniebienia, częste zapalenia zatok obocznych nosa oraz predyspozycje genetyczne. Częstotliwość zachorowań zależy od pory roku i nasila się w okresie jesienno–zimowym. Są dzieci, które chorują na OZUŚ przy każdej infekcji górnych dróg oddechowych. Częstość zachorowań maleje ok. 7 r.ż.

Do czynników powodujących OZUŚ w 70% przypadków należą bakterie: Streptococcus pneumoniae (30-40%), Haemophilus influenzae (20-30%), Moraxella catarrhalis (10%). Coraz częściej spotykamy się również z zakażeniem bakteriami atypowymi: Mycoplasma pneumoniae oraz Chlamydia pneumoniae. Zakażenie wirusowe jest odpowiedzialne za około 30% przypadków OZUŚ (głównie wirusy grypy, paragrypy, adenowirusy, rhinowirusy).

Obraz kliniczny: 

Objawy kliniczne OZUŚ zależne są od wieku dziecka. Im dziecko jest młodsze, tym objawy są bardziej ogólne i mniej charakterystyczne. Najczęstszym objawem zgłaszanym przez dzieci w przebiegu OZUŚ jest ból ucha - otalgia. Niemowlęta i małe dzieci ból ucha manifestują płaczem i niepokojem.

Około 30% zakażeń ucha towarzyszy infekcji wirusowej górnych dróg oddechowych i przechodzi po leczeniu objawowym.

Objawy kliniczne u niemowląt i małych dzieci do 2 rż: wybitny niepokój, rozdrażnienie, płacz, szczególnie w momencie karmienia (ból przy połykaniu), niechęć do przyjmowania pokarmów, wysoka gorączka, wymioty. W ok. 10% przypadków, szczególnie u niemowląt, OZUŚ może przebiegać bezobjawowo i zaczynać się wyciekiem treści zapalnej z przewodu słuchowego. 

Objawy kliniczne u starszych dzieci: ból ucha, gorączka, objawy towarzyszące infekcji górnych dróg oddechowych, ewentualnie wyciek ropnej wydzieliny z przewodu słuchowego, upośledzenie słuchu, zaburzenia równowagi. 

Poza OZUŚ jest wiele innych przyczyn wywołujących ból ucha. Mogą nimi być: zapalenie, uraz, ciało obce czy woskowina ucha zewnętrznego, choroby zapalne gardła i migdałków, zatok obocznych nosa, choroby zapalne jamy ustnej, zębów, krtani, szyi (zapalenie węzłów chłonnych), stawu skroniowo-żuchwowego, nerwobóle licznych nerwów przebiegających w okolicy ucha.

Kiedy i gdzie szukać pomocy lekarskiej?

W przypadku wystąpienia objawów ostrego zapalenie ucha środkowego należy zgłosić się do lekarza pediatry lub lekarza rodzinnego. W przypadku:

• ciężkiego przebiegu choroby;
• braku poprawy po 48-72 godzinnym leczeniu;
• jeżeli obraz otoskopowy wskazuje na grożącą samoistną perforację;
• w przewlekającym się lub nawracającym OZUŚ;
• w rozpoczynających się powikłaniach oraz
• we wszystkich przypadkach trudności diagnostycznych;
• braku doświadczenia lekarza pierwszego kontaktu.

konieczna jest konsultacja laryngologiczna. 

Sprawą zasadniczą dla rozpoznania przyczyny bólu ucha jest dobrze zebrany wywiad. Warto przygotować się do wizyty lekarskiej i odpowiedzieć sobie w domu na kilka ważnych pytań dotyczących czasu, ciągłości, charakteru i intensywności bólu oraz dotyczących okoliczności występowania bólu (np. po pływaniu, po podróży samolotem, podczas infekcji górnych dróg oddechowych). 

Podstawą rozpoznania ostrego zapalenia ucha środkowego jest badanie otoskopowe za pomocą wziernika. Badanie otoskopowe powinno być przeprowadzone także po zakończonym leczeniu OZUŚ, ponieważ w około 40% przypadków płyn wysiękowy zalega w jamie bębenkowej do miesiąca od zakończenia leczenia, a w około 10% przypadków jest obserwowany nawet po upływie 3 miesięcy.

Obraz otoskopowy zależy od nasilenia stanu zapalnego. W OZUŚ błona bębenkowa zmienia się z szaroperłowej z refleksem na przekrwioną, a w miarę trwania procesu zapalnego w jamie bębenkowej zbiera się płyn zapalny powodując uwypuklenie błony bębenkowej. Jeśli w odpowiednim czasie nie zostanie wykonane nakłucie błony bębenkowej to pęka ona najczęściej w przypadkowym miejscu pozostawiając trwałe następstwa.

W leczeniu OZUŚ stosujemy:

• leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym: ibuprofen lub paracetamol;
• leki obkurczające błonę śluzową nosa celem udrożnienia trąbki słuchowej;
• antybiotyki.

Czas leczenia niepowikłanego ostrego zapalenia ucha środkowego można skrócić do 5 dni u dzieci powyżej 2 rż, natomiast u dzieci poniżej 2 rż powinien wynosić 10 dni.

W ostatnich latach coraz częściej pojawiają się wątpliwości czy w każdym przypadku ostrego zapalenia ucha u dzieci konieczne jest stosowanie antybiotyku. Wątpliwości wynikają z faktu, iż u większości dzieci z OZUŚ objawy ustępują bez zastosowania antybiotyku w ciągu 24-48 godzin. Około 30% zakażeń ucha towarzyszy infekcji wirusowej górnych dróg oddechowych i przechodzi po leczeniu objawowym. Są to zwykle pobolewania uszu jedno lub obustronne w przebiegu kataru u dziecka.

Dlatego możliwe są następujące metody postępowania:

• antybiotykoterapia od momentu rozpoznania. Natychmiastowe zastosowanie antybiotyku zalecane jest u dzieci poniżej 6 miesiąca życia, u dzieci z wysoką gorączką i wymiotami, u dzieci poniżej 2 rż z obustronnym OZUŚ, u dzieci z wyciekiem z ucha;
• „uważne wyczekiwanie” czyli opóźniona o 24-48 godzin antybiotykoterapia. Jedyną korzyścią z niezwłocznego leczenia antybiotykiem OZUŚ jest tylko skrócenie czasu trwania dolegliwości o 1 dzień u 5-14% dzieci, natomiast dzięki "uważnemu wyczekiwaniu" można uniknąć częstych skutków niepożądanych antybiotyków i wyhodowania bakterii opornych na leczenie. Niemniej pozostawiając dziecko bez antybiotyku musimy mieć możliwość ponownej oceny dziecka przez lekarza za 24-48 godzin i niezwłocznego obejrzenia dziecka w razie pogorszenia stanu ogólnego.

Antybiotykiem z wyboru zgodnie z rekomendacjami Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków jest amoksycylina w dawce 75-90 mg/kg/dobę w dwóch dawkach. Czas leczenia niepowikłanego ostrego zapalenia ucha środkowego można skrócić do 5 dni u dzieci powyżej 2 rż, natomiast u dzieci poniżej 2 rż powinien wynosić 10 dni.

Co można zrobić w warunkach domowych? 

Ból ucha, zwłaszcza podczas pierwszej doby choroby, należy leczyć bez względu na decyzję o zastosowaniu antybiotyku przez lekarza. Lekami pierwszego wyboru, skutecznymi w leczeniu bólu ucha są: ibuprofen lub paracetamol. Skuteczność domowych metod walki z bólem ucha (zatykanie otworu słuchowego zewnętrznego, ciepłe lub zimne okłady, rozgrzewanie z użyciem lampy) jak i leków homeopatycznych nie została potwierdzona w prawidłowo przeprowadzonych badaniach klinicznych.

Należy dbać o prawidłowe nawilżenie powietrza w pomieszczeniu gdzie przebywa dziecko, dbać o drożność nosa, a przede wszystkim czujnie obserwować dziecko, zwłaszcza jeśli odroczono decyzję o antybiotykoterapii. 

— Dr n. med. Katarzyna Bąk-Drabik

Do góry