Infekcje górnych dróg oddechowych

Pytania, na które czytelnik znajdzie odpowiedź w tekście:

• Kiedy katar i kaszel wymagają antybiotykoterapii?
• Co zrobić aby ułatwić dziecku oddychanie przy katarze?
• Co zrobić gdy dziecko w nocy nagle ma trudności z oddychaniem, kaszle i świszczy przy oddychaniu?
• Jak należy postępować aby wzmocnić odporność u dziecka z częstymi infekcjami dróg oddechowych?

Kiedy nadchodzi jesień i zima dzieci coraz krócej przebywają na świeżym powietrzu, coraz więcej czasu spędzają w czasami zadymionych i ciasnych mieszkaniach, które odwiedzają zakatarzeni i kaszlący o tej porze roku ludzie.

Dieta staje się uboższa w zawierające witaminy owoce i warzywa. Dzieci narażone są na znaczne różnice temperatur. Wszystkie te czynniki sprzyjają występowaniu pospolitych o tej porze roku infekcji dróg oddechowych. Są to choroby zakaźne, w 80-90% wywoływane przez wirusy. Zakażenie bakteryjne rzadko występuje jako pierwotne, częściej zaś jako wtórne do zakażenia wirusowego. Wirus osłabia i uszkadza błony śluzowe dróg oddechowych, ułatwiając bakteriom wnikanie do organizmu.

Definicje:

Infekcje górnych dróg oddechowych to stan zapalny jamy nosowej, gardła, krtani, tchawicy, zatok obocznych nosa i uszu. To prawdopodobnie najczęstszy problem zdrowotny dzieci, niezależnie od wieku. Zakażenie może dotyczyć jednego narządu, ale najczęściej zajmuje kilka.

Obraz kliniczny i przyczyny:

Katar jest objawem nieżytu błony śluzowej nosa. Trwa zazwyczaj 5-7 dni. Jest chorobą samoograniczającą się, która wygasa sama. 

Przebycie kataru nie daje żadnej odporności, stąd nawracające infekcje. Przyczyną kataru są przeważnie infekcje wirusowe. Wirusy powodują stan zapalny oraz niszczą błonę śluzową. Występuje obrzęk śluzówki i zwiększona przepuszczalność naczyń krwionośnych. Jest to przyczyną wycieku wodnistej treści z nosa.

Wirusy są przyczyną 70-80% wszystkich zapaleń gardła.

Rzadkie infekcje bakteryjne objawiają się wyciekiem śluzowo - ropnym. Dla dzieci zwłaszcza niemowląt uciążliwe jest zatkanie noska, które utrudnia oddychanie i karmienie, wysychanie śluzówek dróg oddechowych, podrażnienie skóry wokół nosa przez wyciekający katar.

Zapalenie gardła pojawia się nagle, czasem poprzedzone przez katar. Pojawia się ból i drapanie w gardle, podczas połykania - uczucie drapania, kłucia i pieczenia. Pogarsza się ogólne samopoczucie, pojawia się gorączka, suchy kaszel i uczucie ogólnego rozbicia, przekrwione spojówki i powiększenie węzłów chłonnych na szyi. W gardle widzimy rozpulchnione i przekrwione śluzówki. 

Wirusy są przyczyną 70-80% wszystkich zapaleń gardła. Jeżeli nagłemu bólowi gardła towarzyszy wysoka temperatura z utrudnionym połykaniem, wymioty z objawami ogólnymi musimy pomyśleć o bakteryjnym zapaleniu gardła. Na śluzówkach gardła widać wówczas ropny nalot. Wirusowe zapalenie gardła leczymy lekami objawowymi. W przypadku bakteryjnego zapalenia gardła lekarz zaleca antybiotyk.

Zapalenie krtani i tchawicy rozwija się często po lub w trakcie trwania kataru, przeziębienia zapalenia gardła i oskrzeli. Zakażenie krtani i tchawicy powoduje stan zapalny i obrzęk co przejawia się chrypką , utratą głosu i kaszlem. Występować też mogą gorączka, ból głowy, drapanie w gardle i osłabienie. 
W ciężkich przypadkach zapalenia krtani (zwłaszcza u małych dzieci) powstaje obrzęk krtani, który może powodować przeszkodę w przepływie powietrza i znaczne utrudnienie oddychania (szczekający kaszel). Stan ten wymaga pilnego kontaktu z lekarzem i intensywnej pomocy lekarskiej.

Zapalenie ucha środkowego jest wynikiem rozprzestrzeniania się wirusowego zapalenia nosa i gardła przez trąbkę słuchową na ucho środkowe. Stan zapalny ucha środkowego powoduje u niemowlęcia niepokój i płacz, przerywanie karmienia, wymioty, biegunkę i gorączkę; u starszego dziecka ostry pulsujący ból ucha, gorączkę, ból głowy i upośledzenie słuchu. W 60% dochodzi do nadkażenia bakteryjnego co wymaga konsultacji lekarza pediatry lub laryngologa w sprawie konieczności zastosowania antybiotyku i leków udrażniających ucho i ujścia trąbek słuchowych.

Zapalenie zatok rozpoznajemy gdy u starszego dziecka objawy kataru i zatkania nosa przedłużają się powyżej 7 dni lub występuje ich wyraźne zaostrzenie po kilku dniach trwania. Do objawów dołączają się: ropna wydzielina w nosie, nieprzyjemny zapach z ust, rozpierający ból w okolicy nasady nosa i czoła, kaszel, ból przy ucisku okolicy zatok, ból twarzy lub zębów, osłabienie węchu. Ponad połowa początkowo wirusowych zakażeń zatok ulega nadkażeniu bakteryjnemu, co wymaga antybiotykoterapii. Każde przewlekające się zapalenie zatok wymaga konsultacji laryngologicznej.

Kiedy i gdzie należy szukać pomocy lekarza?

Pomocy lekarskiej szukamy w przypadku:

• Bardzo nasilonych objawów ogólnych (wysoka gorączka, nasilone wymioty, uciążliwy ból głowy, osłabienie).
• Braku poprawy po trzech dniach leczenia objawowego.
• Pojawienia się wysokiej gorączki w trakcie trwającej infekcji wirusowej.
• Utrzymującego się bardzo złego samopoczucia.
• Braku reakcji na leki przeciwgorączkowe.
• Utrudnionego oddychania i wysiłku przy oddychaniu, duszności.
• Szczekającego kaszlu i świstu krtaniowego (w takiej sytuacji należy szczególnie pilnie skontaktować się z lekarzem, a przy znacznych trudnościach z oddechem należy wezwać pogotowie).
• Po zastosowaniu leków objawowych istnieje konieczność ponownego przebadania dziecka przez lekarza, w drugiej lub trzeciej dobie trwania choroby, celem wykluczenia lub potwierdzenia powikłań.

Co można zrobić w warunkach domowych?

Większość wirusowych zakażeń górnych dróg oddechowych nie wymaga szczególnego leczenia, poza stosowaniem środków łagodzących objawy. W przypadku infekcji bakteryjnej lub nadkażenia bakteryjnego oprócz leczenia objawowego stosuje się antybiotyki. Decyzję o ich włączeniu podejmuje lekarz po zbadaniu dziecka.

W przypadku kataru:

• pozwól dziecku odpocząć;
• zadbaj o to by wypiło dużą ilość ciepłych płynów (herbata z cytryną i miodem, napar z rumianku lub malin), zastosuj kurację napotną (ciepłą kąpiel, moczenie stóp w ciepłej wodzie);
• podaj leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (gdy wystąpi gorączka i ból głowy) - paracetamol lub ibuprofen;
• stosuj zwiększone dawki witaminy C, rutynę i wapń;
• zastosuj odpowiednie do wieku krople do nosa, roztwór soli morskiej;
• zwracaj uwagę na odpowiednie wydmuchiwanie nosa, dla uniknięcia zakażenia ucha (wydmuchiwanie najpierw jednej dziurkę, a potem drugiej);
• smaruj skórę pod noskiem wazeliną.

W przypadku zapalenie gardła postępujemy podobnie do postępowania przy katarze. Dodatkowo:

• dziecko najlepiej położyć do łóżka na dzień lub dwa;
• dieta powinna być płynna bez potraw drażniących błonę śluzową gardła;
• stosujemy odpowiednie do wieku środki odkażające i ściągające dla łagodzenia bólu gardła (tabletki do ssania i płyny do płukania dotyczy to dzieci starszych powyżej 4. roku życia).

Zapalenie krtani o łagodnym przebiegu wymaga leczenia objawowego podobnie do zapalenia gardła.

• kuracji napotnej (patrz wyżej);
• nawilżenia pomieszczenia;
• inhalacji pary wodnej z naparem rumianku lub kroplami do inhalacji;
• leczenia przeciwgorączkowego i przeciwzapalnego, syropów rozrzedzających wydzielinę;
• w przypadku duszności, szczekającego kaszlu zanim przyjedzie lekarz pomóc może kilka oddechów zimnego powietrza np. z okna lub lodówki.

W zapaleniu ucha środkowego przed wizytą u lekarza można podać leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, ważne jest leczenie kataru (patrz wyżej) w celu upłynnienia i ewakuacji wydzieliny. O pozostałych lekach zadecyduje lekarz. Nie należy samodzielnie stosować kropli do uszu.

W zapaleniu zatok obocznych nosa przed wizytą u lekarza można podać leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Aby mu zapobiec ważne jest leczenie objawowe kataru (patrz wyżej), pomaga stosowanie kropli obkurczających do nosa, roztwory soli morskiej, wykonywanie inhalacji. O zastosowaniu leków antyhistaminowych i antybiotykoterapii zadecyduje pediatra, lekarz rodzinny lub laryngolog.

Jak uniknąć infekcji

• należy dbać o kondycję dziecka (spacery, zachęcanie do sportu);
• zadbać o wypoczynek dziecka (wysypianie, czas wolny);
• należy ubierać dziecko właściwie do pogody (unikać wyziębienia, przegrzania);
• należy zapewnić właściwą dietę (unikanie słodyczy i przekarmiania, warzywa i owoce bogate w witaminy, odpowiednia ilość białka);
• należy utrzymywać odpowiedni mikroklimat w mieszkaniu (temperatura, nawilżenie powietrza);
• unikać kontaktu z osobami chorymi na infekcje dróg oddechowych (w „sezonie infekcyjnym” unikać zbiorowisk ludzkich);
• unikać palenia papierosów w pomieszczeniach dostępnych dla dzieci;
• hartować dziecko (wietrzenie, spacery, przyzwyczajanie do niskich temperatur).

— Dr n. med. Alicja Żabka

Do góry